Παρένθετη Μητρότητα: μία σύγχρονη μορφή τεκνοποίησης

Η παρένθετη μητρότητα αποτελεί ένα από τα πιο σύνθετα και ευαίσθητα ζητήματα της σύγχρονης βιοηθικής και ιατρικής πρακτικής. Πρόκειται για μία αλτρουιστική διαδικασία, που δίνει τη δυνατότητα σε ετερόφυλα ζευγάρια ή γυναίκες που δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν να αποκτήσουν παιδί με τη βοήθεια μίας γυναίκας που προτίθεται να κυοφορήσει το έμβρυό τους. Ωστόσο, το θέμα εγείρει πλήθος νομικών, ηθικών και ψυχολογικών προβληματισμών, τόσο για τη γυναίκα που φέρει το παιδί όσο και για τους μελλοντικούς γονείς και, φυσικά, για το ίδιο το παιδί. Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη σημασία έχει να εξεταστούν οι όροι και οι προϋποθέσεις κάτω από τους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί νόμιμα η παρένθετη μητρότητα, ώστε η διαδικασία να παραμένει ασφαλής, ηθικά αποδεκτή και νομικά κατοχυρωμένη.

Στην Ελλάδα, το νομοθετικό πλαίσιο για τον κλάδο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.) θεσπίστηκε το 2002 δυνάμει του Ν. 3089/2002 και συμπληρώθηκε με τον Ν. 3305/2005 και η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή επιτρέπεται, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις, βάσει των άρθρων 1455 επ. του Ελληνικού Αστικού Κώδικα (Α.Κ.).

Σύμφωνα με τη νομολογία και τη θεωρία που επικρατούν σήμερα, δικαίωμα υποβολής αίτησης για τη χορήγηση δικαστικής άδειας έχουν μόνο άγαμες γυναίκες, έγγαμα ζευγάρια ή ετερόφυλα ζευγάρια σε ελεύθερη ένωση. Σε κάθε περίπτωση, η αίτηση υποβάλλεται αποκλειστικά από τη γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί, ενώ ο σύζυγος ή σύντροφός της καλείται να παράσχει τη συγκατάθεσή του.

Πιο συγκεκριμένα, οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για τη δυνατότητα υποβολής αίτησης είναι:

• Η αιτούσα να παρουσιάζει αδυναμία κυοφορίας που να μπορεί να αποδειχθεί με τα ανάλογα απαιτούμενα ιατρικά έγγραφα.
• Η αιτούσα να είναι έως 54 ετών. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πώς, αν το γενετικό υλικό που έχει συλλεχθεί για τη γονιμοποίηση είναι από την γυναίκα αυτή σε μικρότερη ηλικία και έχει αποθηκευτεί σε συνθήκες βαθιάς κατάψυξης, τότε ενδεχομένως μπορεί να γίνει δεκτή αίτηση ακόμα και αν υποβληθεί μετά την παρέλευση του 50^ου έτος της ηλικίας της.
• Η παρένθετη μητέρα να είναι ηλικίας 25 έως 54 ετών, ώστε η διαδικασία της κύησης να είναι ασφαλής για την υγεία της και να έχει ήδη τουλάχιστον ένα παιδί. Δεν θα πρέπει, όμως, να έχει υποβληθεί σε πάνω από δύο καισαρικές τομές.
• Το γενετικό υλικό θα πρέπει να προέρχεται αποκλειστικά από τους μελλοντικούς γονείς ή από τρίτο πρόσωπο που θα ενεργήσει ως δότης. Η παρένθετη συμβάλλει μόνο με την κυοφορία του εμβρύου και όχι με το γενετικό της υλικό, καθώς κάτι τέτοιο θα έκανε τον αποχωρισμό της από το έμβρυο συναισθηματικά αδύνατο.
• Όλοι όσοι εμπλέκονται (οι μελλοντικοί γονείς και η παρένθετη) να υποβληθούν σε εξετάσεις για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα πριν ξεκινήσει η διαδικασία της γονιμοποίησης. Η παρένθετη πρέπει να υποβληθεί επιπροσθέτως σε ψυχιατρικές εξετάσεις.
• Η μόνιμη κατοικία της παρένθετης να είναι στην Ελλάδα, ή αν αυτό δεν ισχύει, τότε να έχει τουλάχιστον κάποια προσωρινή διαμονή στη χώρα.
• Η όλη διαδικασία να αποτυπώνεται με σαφήνεια σε έγγραφη συμφωνία μεταξύ των μερών, κατά την οποία θα διευκρινίζεται πως η παρένθετη θα υποβληθεί σε αυτό άνευ οικονομικού ανταλλάγματος. Η πράξη της παρένθετης κύησης θεωρείται αλτρουιστική και για αυτό δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανταμοιβή. Παρόλα αυτά τα ιατρικά της έξοδα καθ’ όλη τη διάρκεια της κύησης (εξετάσεις, έξοδα εγκυμοσύνης, τοκετού, λοχείας) πρέπει να καλύπτονται και παράλληλα προβλέπεται και κάποια αποζημίωση για το διάστημα όπου η παρένθετη υποχρεούται να λείπει από την εργασία της.

Η αντιμετώπιση της παρένθετης μητρότητας σε άλλα κράτη στο εξωτερικό

Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ομοσπονδιακή νομοθεσία που να ρυθμίζει πλήρως την παρένθετη μητρότητα. Αντίθετα, κάθε πολιτεία έχει δικό της νομοθετικό καθεστώς που διαμορφώνει το «περιβάλλον» σε φιλικό ή απαγορευτικό. Στα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. η κατάσταση είναι πολύ πιο ποικιλόμορφη, με τα περισσότερα κράτη να έχουν νομοθεσία πιο περιοριστική από την Ελλάδα. Ένα πρόσφατο έγγραφο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρει ότι μερικά κράτη-μέλη έχουν θεσπίσει νομοθεσία που επιτρέπει την «αλτρουιστική» (δηλαδή χωρίς χρηματικό κέρδος) παρένθετη μητρότητα, αλλά για πολλά άλλα η πρακτική απαγορεύεται ρητά ή εμμέσως. Σε κάποιες χώρες η διαδικασία αυτή είναι παράνομη, καθώς θεωρείται ότι αντίκειται στα χρηστά ήθη, ενώ πλήθος κρατών δεν έχει ακόμα συγκεκριμένη νομοθετική πρόβλεψη για τη διαδικασία. Ως κατάλληλα κράτη για τη διαδικασία, εκτός από την Ελλάδα, μπορούν να θεωρηθούν η Πορτογαλία, η Κύπρος και η Ουκρανία που πλέον αποτελούν δημοφιλείς προορισμούς ιατρικού τουρισμού.

Σε κάθε περίπτωση, η νομική καθοδήγηση στο θέμα της παρένθετης μητρότητας είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς συμβάλλει στην αποφυγή πιθανών νομικών ή διαδικαστικών προβλημάτων κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας. Ένας εξειδικευμένος νομικός στον τομέα αναλαμβάνει τη σύνταξη του ιδιωτικού συμφωνητικού μεταξύ των μελλοντικών γονέων, της παρένθετης μητέρας, καθώς και του ιατρικού κέντρου που θα επιλεγεί, εξασφαλίζοντας ότι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις όλων των εμπλεκομένων μερών είναι σαφώς καθορισμένα και προστατευμένα και πως η διαδικασία θα ολοκληρωθεί ομαλά για όλους.